El yıkama, bir özbakım becerisidir ve paltosunu okuldaki dolabına asmaya, kaşık çatal kullanma veya gömleğini giymeye varan pek çok beceri, otizmli çocuğa dil becerilerinden farklı bir biçimde öğretilmelidir. Bu tür özbakım becerileri, birbirine zincirlenmiş çok basamaklı becerilerin derlemesidir.

Otizmli çocuklara, kelimenin tam anlamıyla yıllarca (!) el yıkama ve vb birçok beceri öğretilmeye çalışılır. Bazen bu çabaların özel eğitim merkezlerinde/okullarında tam olarak  4-5 yıl sürdüğünü gözlemlemişimdir. Yetişkinler genellikle her bir el yıkama basamağı için ona sözel ipucu vermeyi denerler, lavabonun üst kısmına resimler sıralarlar, ama boşuna. Birçok otizmli çocuk bir ABA programına başlayana denk ellerini yıkamayı öğrenemeyebilir. Sözlü yönlendirmeler veya resim dizileri el yıkama gibi karmaşık becerilerin öğretilmesinde genellikle etkili değildir. Bu beceriler, beceri analizi geliştirilerek, fiziksel ipucunu çocuğun arkasından ihtiyaç duyduğu kadar sunarak ve mümkün olduğu anda her bir basamakta sunulan ipuçlarını kademeli olarak azaltarak öğretilebilir. “Ellerini yıka,” yönergesini verdikten sonra süreç içinde hiç konuşmamaya çalışmalısınız, çünkü amaç çocuğun sıralamadaki basamakları bağımsız bir şekilde tamamlamasıdır, aksi taktirde ilerleyen zamanlarda sözel ipuçlarını silikleştirmek daima zor olur.

Beceri analizi, çok basamaklı olan herhangi bir becerinin öğretiminde kullanabileceğiniz bir araçtır. Herhangi bir karmaşık becerinin basamaklarını yazarak beceri analizini kendiniz yapabilirsiniz. Üzerinde çalıştığınız beceriyi, önce tipik gelişen bir çocuk yaparken izlerseniz işiniz daha kolay olur veya beceriyi kendiniz yapıp her bir basamağı yazın.

Aşağıda el yıkama için yapılmış bir beceri analizi örneği bulacaksınız:

•   Musluğu tut ve suyu aç.

•   Sabun pompasının üstüne sağ eli ve pompa ucunun altına sol eli yerleştir.

•   İki kez pompala.

•   Yirmi saniye ellerini birbirine sürterek köpürtün.

•   Ellerini musluğun altına tutup durula.

•   Musluk tut ve suyu kapat.

•   Havluyu al ve iki elini de kurula

•   Havluyu tekrar askısına as.

Çocuğunuzla bu beceriyi çalışırken, sabunu daima aynı tipte (kalıp veya sıvı) kullanın ve lavabonun aynı yerinde tutun ki yöntem tutarlı olsun. Eğer sabun şişesini lavabonun sol tarafında tutarsanız, çocuğunuza sol eliyle pompalamasını, sağ elini ise pompa ucunun altına tutmasını öğretmelisiniz. İpuçlarının silikleştirilebilmesi için herkesin tutarlı olması önemlidir.

Beceri analizini oluşturduktan sonra, çocuğunuzun yetilerini her farklı adımda değerlendirin. Çocuğunuza ellerini yıkamasını söyleyin ve ne yaptığına bakın. Soğuk suyu mu açıyor? Orada öylece durup kalıyor mu? Siz durun diyene kadar sabunu durmadan pompalıyor mu? Değerlendirmeniz size bir başlangıç noktası verecektir. Çocuğun tüm süreci bir bütün olarak hissetmesi ve süre ait doğru sırayı hatırlayabilmesi gerekir. Bunu sağlamak için çocuğun arkasında durup kollarına ve ellerine sadece yanlış yapmasını engellemek ve tüm basamakları düzgünce tamamlayıp bir sonuca ulaşmasını sağlamak amacıyla sadece gerektiği kadar ipucu sunmalısınız.

Pek çok bakımdan, özbakım becerileri dil becerilerini öğretmek kadar önemlidir. Özbakım becerilerinde ABA yöntemlerinin kullanımı bilimsel araştırmalarla kendini kanıtlamıştır. Çocuğunuz kendi başına başarılı oldukça karşısına çıkacak fırsatların niteliği olumlu yönde değişecektir. Bağımsız özbakım becerileri sizi de rahatlatacak, dil ve akademik becerilere daha fazla zaman ayırmanıza olanak verecektir.